اهداف درس پنجم فارسی پنجم ابتدایی چنار و کدوبُن
۱ توجّه به دانایی و هوشمندی در رفتار اجتماعی
۲ آشنایی با آداب سخن گفتن با بزرگ ترها
۳ معرّفی ناصرخسرو و آثار وی به دانش آموزان
۴ گسترش واژگان با استفاده از فرایند ترکیب(کلمه + بن )
۵ تقویت مهارت های زبان آموزی با طرّاحی نمایش.
۶ ترغیب دانش آموزان به پرهیز از ظاهربینی وسطحی نگری
۷ جلب توجّه دانش آموزان به ارزشمندی تفکّر و تعقّل در مورد دیده ها و شنیده ها و تقویت قضاوت منطقی در آنان.
فعالیت های درس پنجم فارسی پنجم ابتدایی چنار و کدوبُن
درک متن
سؤالات درست و نادرست و درک مطلب از دانش آموزان پرسیده می شود.
بعداز تدریس، متن شعر را با آهنگی زیبا و دلنشین برای بچّه ها بخوانید تا فرایند تدریس کامل شود.
واژه آموزی
یکی از فرایندهای پُر بَسامد واژه سازی در زبان فارسی،فرایند«ترکیب»است
در این درس، ترکیب«اسم + پسوند بن»آمده است.
کلمات مرکّب که بر اثر فرایند ترکیب حاصل می شوند، کلماتی هستند که اجزای آنها به تنهایی معنی مستقل دارند؛
مانند کلمهٔ«بُن» که به تنهایی به معنای ته، پایین، ریشه و بوته است
وقتی می گوییم: بُن دیوار، یعنی پایین، زیر و پای دیوار.
پسوند بن، هنگامی که با کلمه ای ترکیب می شود؛ کلمهٔ جدیدی می آفریند.
مثال: اسم + بن، مانند کدو + بن ← کدوبن.
بازی از جمله فعّالیت هایی است که در برنامهٔ درسی زبان آموزی مورد تأکید است؛
زیرا دانش آموزان در بازی به ارتقای درک شنوایی و رشد و پرورش قوّهٔ بیان، دست می یابند و یاد می گیرند که با یکدیگر فکر کنند و به افکار خود سامان بدهند و با مشارکت یکدیگر به حلّ مسائل بپردازند.
در اینجا، بازی های زبانی همراه با تحرّک و نشاط مورد نظر است.
تدریس کلمات مرکّب(کلمه + بن )در قالب بازی نیز به یادگیری آسان آن می انجامد.
مثال: کلمات مختلفی از ترکیب درست و نادرست (کلمه+ بن ) روی مقواهای گرد بنویسید و در حیاط مدرسه روی دیوار نصب کنید.
از بچّه ها بخواهید در قالب مسابقه«دارت » یا توپ را به سوی ترکیبات نادرست نشانه بگیرند.
یا هر بازی دیگری که امکان اجرای آن را داشته باشید. گروهی که زودتر کار خود را به انجام رساند، برنده اعلام می شود.
تمرین خواندن
تمرین خواندن مانند دروس گذشته اجرا شود.
درست، شمرده، رسا و با رعایت لحن مناسب خواندن، مثل همهٔ دروس، مورد توجّه و دقّت قرار گیرد.
در این درس«بیت خوانی »پیشنهاد می شود.دانش آموزان به ترتیبی که نشسته اند، خواندن را آغاز می کنند.
هر دانش آموز یک بیت می خواند و بیت بعدی توسط دانش آموز دیگر خوانده می شود.
این کار ادامه پیدا می کند تا متن به پایان برسد. این روش خواندن، مورد علاقهٔ دانش آموزان است.
بخوان و بیندیش گلدان خالی
در این بخش، یکی از فعّالیت های مهارت نوشتن، تمرین و تکرار می شود. در درس های گذشته، موضوع بازنویسی و بازگردانی و تفاوت این دو را آموخته ایم. اکنون تبدیل نظم به نثر با مضمون واحد و رعایت ساده نویسی، مورد توجّه است. مقصود ما از ساده نویسی در این درس، تبدیل شعر به زبان سادهٔ نوشتار معیار امروز است.
برخی از ویژگی های نثر ساده، عبارت اند از:
جمله ها کوتاه، ساده و گویا هستند.
کلمات و عبارت های دشوار و کم کاربرد در آنها دیده نمی شود.
زبان آن ساده و صمیمی و به زبان گفتار، نزدیک است.
.jpg "بخوان و بیندیش گلدان خالی")
نمایش
دانش آموزان در سال های قبل با انواع نمایش و شیوه های اجرای آن آشنا شدند.
زمانی که دانش آموزان به طرّاحی نمایش م یپردازند، خلّقیت و تفکّر و تخیّل در آنها پرورش می یابد.
زمان اجرا نیز رفتارهای کلامی و غیرکلامی آنها در انتقال پیام به هنگامسخن گفتن تقویت می شود.
بنا به تاثیرگذاری مثبت نمایش بر فرایند یادگیری، معلّماننباید این فرصت را که در تقویت مهارت های زبانی دانش آموزان بسیار مؤثّر است؛
به سایر دروس بدهند یا از آن غفلت کنند. توانمند کردن دانش آموزان در مهارت های زبانی، نوع تفکّر آنها را نیز شکل می دهد و موجب موفّقیت آنها در زندگی روزمرّه و رفتارهای اجتماعی می شود.
اجرای نمایش، در حقیقت ایجاد موقعیت های مختلف زندگی و یا شبیه سازی موقعیت هاست
که در آنها زمینه های مناسبی برای رشد و شکوفایی شایستگی های فردی فراهم می آید.
در این قسمت از دانش آموزان خواسته شود که نمایشی طرّاحی و اجرا کنند که متفاوت با نمایش اوّلیهٔ تدریس درس می باشد.
حکایت«زیرکی »
همان گونه که پیش از این نوشته ایم، در پایهٔ پنجم، تشخیص تناسب و همخوانی معنایی بین حکایت و ضرب المثل، یکی از موضوع های مهم برنامه است.
از این رو، پس از مطالعهٔ حکایت، ارتباط معنایی آن با ضرب المثل ها، بررسی می شود.
دریافت محتوای حکایت، درک محتوای ضرب المثل ها، کشف تناسب و ارتباط محتوایی میان حکایت ها و مثل ها از گام های مهمّ درک متن است که بر پایهٔ آموزش،تمرین و تکرار، کسب خواهد شد.
هدف از این بخش، افزون بر ایجاد التذاذ و تنوّع در آشنایی با متن های مختلف و مطالعهٔ حکایت، شناخت ظرفیت زبانی ضرب المثل ها و خوگیری با آنهاست.
این کارسبب می شود بچّه ها با ضرب المثل ها که گنجینه ای از لطافت های زبانی و معنایی فارسی هستند، آشنا شوند.
آشنایی با ضرب المثل ها توانایی گفتاری و نوشتاری دانش آموزان را خیلی خوب تقویت می کند.
یعنی از ضرب المثل ها در موقعیت های مناسب زبانی، هم در سخن گفتن و هم در نوشتن می توانند، بهره بگیرند.
.jpg "حکایت زیرکی")
درسنامه درس چنار و کدوبن پایه پنجم
قالب قطعه درس چنار و کدوبن پایه پنجم
شعری با حداقل دو بیت که مصراع هایِ زوج بیت ها با هم قافیه ای یکسان دارند. موضوع قطعه بیشتر نصیحت / پند / اندرز / مدح / مطالبِ اخلاقی و اجتماعی است ، حداقل ابیاتِ قطعه دوبیت است اما حداکثر آن به ۱۸ بیت هم می رسد.
قطعه : به معنی یک پاره از هرچیزی است وچون گویا پاره ای از ابیات وسط یک قصیده است ٬ قطعه می گویند
معروف ترین قطعه سُرایان عبارتند از: پروین اعتصامی ، سعدی شیرازی ، انوری ، ابن یمین ، ناصر خسرو و … می باشند .
* طرح گرافیکی قطعه :
………………………… ………………………….×
……………………….. …………………………..×
……………………….. …………………………..×
آرایه ی مناظره
مناظره در اصطلاحِ ادبی شعر , یا نثری است که در آن دو چیز یا دو کَس بر سرِ موضوعی بحث و گفت و گو می کنند تا سر انجام یکی بر دیگری پیروز شود .
نکته اول : معمولا هدف شاعر در مناظره رسیدن به یک نتیجه ی اخلاقی است .
نکته دوم : در مناظره نویسی از روش دیالوگ نویسی استفاده می شود .
نکته سوم : در مناظره معمولا از فعل گفت برای نقل قول استفاده می شود .
واژه آموزی درس چنار و کدوبن پایه پنجم
بُن : به معنی ریشه و اصلِ هر چیزی می باشد پایه و اساس ، ریشه و بنیاد .
نکته اول : در ترکیب با (نامِ میوه) معنی درخت می دهد .
گاهی اوقات بُن معنی ته و پائین نیز می دهد .
مثال : بُن دیوار ←پائین دیوار * خاربُن ←بوته خار * آلو بُن ← درخت آلو
نکته دوم : ترکیب اسم + پسوند بن ، کلماتِ مرکبی می سازد که معنی مستقل دارند .
مثال : چنار+ بُن ← چناربُن
انواع حرف
۱ – حرف را ( نشانه مفعولی ) : در بعضی از جمله ها وقتی می خواهیم مفعول را پیدا کنیم حرف را نشانه مفعول است .
مثال : زهرا کتاب را خواند← چه چیز را خواند ؟ کتاب را
۲ – حرف را ( حرف اضافه ) : اگر حرف « را »در جمله یا شعری به معنی به باشد حرفِ اضافه است .
نکته : در نوشته های کهن و در نوشته های امروزی گاهی را در جایگاه حرف اضافه به کار می رود .
مثال : از : سقراط را پرسیدند کدام درنده نیکوتر است ؟ ←از سقراط پرسیدند .
به : حاتم طایی را گفتند : از خود بزرگ همت تر در جهان دیده ای یا شنیده ای ؟ ←به حاتم طایی گفتند .
برای : درویشی را ضرورتی پیش آمد ←برای درویشی ضرورتی پیش آمد .
بیشتر بدانیم درس چنار و کدوبن پایه پنجم
ضمیر : کلمه ای است که به جایِ اسم می آید و از تکرار اسم جلوگیری می کند .
انواع ضمیر :
۱ -ضمیر شخصی
به ضمیری گفته می شود که بر اشخاص دلالت دارد , این ضمیر برای گوینده ( اول شخص) ، شنونده ( دوم شخص) وغایب ( سوم شخص) استفاده می شود .
ضمیرهای شخصی خود به دو دسته تقسیم می شوند :
الف – ضمایر شخصی جدا ( مُنفصل ) : ضمیرهایی که به واژه های قبل از خود نمی چسبند که این ضمایر عبارتند از : من ، تو ، او ، ما ، شما ، ایشان .
مثال : ما قبلا درس را برای شما توضیح داده ایم ← ما وشما ضمایر شخصی جدا .
نکته اول : اگر بعد از ضمیر( من / تو ) حرف را قرار بگیرد در زمان نوشتن (ن) از ضمیر ) من ( و ) واو از ضمیر تو ( حذف شده و را به کلمه چسبیده و می شود مَرا / تُرا .
ب- ضمایر شخصی پیوسته (متصل) : به ضمیری که به پایان واژه ها می چسبند و مالکیت را مشخص می کند .
ضمایر پیوسته عبارتند از : م / ت / ش / مان / تان / شان .
مثال : ای که دستت می رسد کاری بکن ←ت در دستت .
نکته دوم : ضمیر پیوسته ی ) م( را با شناسه ی) م( در فعل اشتباه نگیرید چون ضمیر پیوسته به اسم می چسبند.
نکته سوم : ضمیرهای شخصی جدا و پیوسته برای انسان به کار می رود و برای غیر انسان در حالتِ مفرد از آن و این و در حالتِ جمع از آنها و اینها استفاده می شود .
نکته چهارم : چون ضمیر جانشین اسم می شود پس می تواند خیلی از نقش های دستوری اسم مانند
مفعول ، فاعل ، مضاف الیه ، مسند الیه ، مسند و … را در جمله قبول کند .
مثال برای انسان : معلمِ نگارش ستاره را صدا زد و از او خواست نوشته اش را بخواند .
مثال برای غیر انسان : این دوچرخه را دوست دارم .
نکته پنجم : ضمیر به جای فعل و صفت قرار نمی گیرد .
نکته ششم : مرجع ضمیر اسمی است که در متن یا جمله تمامِ ضمیرها به این اسم برمی گردد
مثال : زهرا به کتابخانه رفت ، او کتاب گرفت ← زهرا مرجع ضمیر ، او ضمیر جدا .
۲ ضمیر مشترک
خود , خویشتن , خویش
مثال : من خود به چشم خویشتن ، دیدم که جانم می رود ←خویشتن ضمیر مشترک .
نکته اول : اگر بخواهیم برچیزی تاکید بیشتر کنیم ، می توانیم به ضمیر مشترکِ خود ، ضمیر پیوسته را نیز بیفزاییم . خودم / خودت / خودش / خودمان / خودتان / خودشان .
نکته دوم : ضمیر مشترک می تواند به خودش مضاف الیه هم بگیرد .
مثال : خودتان ، موضوع را مطرح کنید ←خودتان ←خودِ (مضاف) ، شما (مضاف الیه) .
نکته سوم : اگر خویش به معنای اقوام و فامیل باشد ضمیر نیست و اسم است .
مثال : برزگر ، پسر را نزدِ قوم و خویش خود فرستاد ←خویش به معنای اقوام و فامیل است و اسم محسوب می شود
۳ ضمیر اشاره
اگر دو واژه ( این ، آن ) جانشین یک اسم شوند به آنها ضمیر اشاره می گویند .
نکته اول: این و همین برای اشاره به نزدیک و آن و همان برای اشاره به دور به کار می روند
مثال : این دفتر را خریدم ← این ضمیر اشاره به نزدیک است .
۴ضمیر پرسشی
اگر کلمه های که ، چه کسی ، چه ، چه چیزی و کدام جانشین اسم شوند و پرسشی را بپرسند ؛ ضمیر پرسشی می باشد .
مثال : خودکار را به من بده . کدام را ؟ ←کدام ضمیر پرسشی است .
تمرین درس چنار و کدوبن پایه پنجم
۱ – موضوع قالب قطعه چیست ؟
۲ – قالب قطعه را تعریف کرده و قالب گرافیکی آن را نشان دهید ؟
۳ – آرایه ی به کار رفته در ادبیات زیر را مشخص کنید ؟
غنچه با دلِ گرفته گفت : زندگی لب زِ خنده بستن است .
با مور گفت : مار سحرگه به مرغزار کز ضعف و بیخودیِ تو چنین خُردی و نزار
خندید مور و گفت : چنین است رسم و راه از رنج و سعی خویش ، مرا نیز هیچ عار
گل به خنده گفت : زندگی شکفتن است با زبانِ سبز راز گفتن است
۴ – انواع را را در ابیات و عبارات زیر مشخص کنید ؟
او را چنار گفت : که امروز ای کدو با تو ، مرا هنوز , نه هنگام داوریست
درسم را از اول تا آخر دوباره خواندم .
تهران را تا اصفهان با قطار آمدم .
لقمان را گفتند : ادب از که آموختی ؟
روزی چهل شتر ، قربانی کرده بودم ، اُمَرایِ عرب را .
کدو همین که خود را در آن بالا دید ، باورش شد که خیلی بزرگ شده است .
۵ – انواع ضمیر شخصی و مرجع ضمیر را در ابیات و عبارت های زیر مشخص کنید ؟
خندید به او کدو ، که من از تو به بیست روز برتر شدم ، بگو تو که این کاهلی زِ چیست ؟
او را چنار گفت : که امروز ای کدو با تو مرا هنوز نه هنگام داوریست
محمد بن زکریای رازی ، هر وقت چشمش به کتابِ تازه ای می افتاد تا آن را نمی خواند دست بردار نبود .
رازی در کلاس درس استادان حاضر می شد ، با دقت به حرف هایشان گوش می کرد و تا چیزی را نمی فهمید به سادگی از آن نمی گذشت .
۶ – انواع ضمیر را در ابیات و عبارات زیر مشخص کن ؟
می کِشم دوباره من نقشه ای به روی خاک . –
کیمیا اشتباهش را جبران کرد . –
من از حقِ خویش گذشتم ، آن پول را به فقیر دادم . –
فضلِ خدای را که تواند شمار کرد یا کیست آن که شُکر یکی از هزار کرد
۷ – مانند نمونه کامل کن ؟
خاربُن یعنی ریشه یا بوته خار
ناربُن ………………………………… خیاربُن …………………………………..
………….. یعنی ریشه درخت بید ……………. یعنی ریشه درخت چنار
…………….. یعنی ریشه و بوته گل
۸- عناصر داستانِ بخوان و بیندیش گلدان خالی را معین کن ؟
بیشتر بدانیم درس چنار و کدوبن پایه پنجم
نورا حق پرست که مترجم داستانِ گلدان خالی می باشد متولد دی ماه سال ۱۳۴۰ در تهران است ,
وی ۲۵ سال در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان فعالیت کرد .
او نزدیک ۸ سال سردبیر مجلاتِ رُشد نوآموز و دانش آموز بود .
از او بیشتر از ۶۰ عنوان کتاب و ۱۲ عنوان ترجمه به چاپ رسیده است .
حق پرست مجموعه هایی به نام راهِ بهتر نیز نوشته که در آن به بیان بیش تر آداب و مهارت های زندگی اجتماعی پرداخته است
نکته ی حکایت زیرکی درس چنار و کدوبن پایه پنجم
۱- فعل ساده
۲ – فعل غیر ساده : پیشوندی – مرکب
۱- فعل ساده :
فعلی که یک جزء دارد .
مثال : من امروز به مدرسه می روم← می روم فعل ساده .
۲ – فعل غیر ساده :
۲ – الف : فعل پیشوندی : فعل هایی را می گویند که پیشوند دارند ، پیشوندها عبارتند از بَر، با ،در، فرا، فرو، ور
مثال : آب در زمین فرو می رود ←فرومی رود فعل پیشوندی است .
۲ – ب : فعل مرکب : فعلی که دو کلمه و دو جزء دارد .
مثال : تو بازگرد که من فردا زرِ تو حاصل کنم ←حاصل کنم فعل مرکب است .
راه تشخیص فعل ساده از مرکب
۱ – باید بین دو کلمه ی آخر حرف را را قرار دهیم ، اگر عبارت به دست آمده معنی بدهد فعل ساده است اما اگر عبارت حاصل معنی ندهد فعل مرکب است .
مثال : زهرا غصه خورد ←زهرا غُصه را خورد← چون غصه خوردنی نیست پس معنی واقعی نمی دهد و فعل مرکب است
سارا نان پخت ←سارا نان را پخت← در اینجا پختن معنی واقعی می دهد پس فعل ساده است .
نکته اول : فعل هایی مانند گشت ، رفت ، آمد و … ساده هستند در صورتی که پیشوندهایی مانند در ، بر ، فرو و … جلوی آنها بیاید تبدیل به فعلِ غیر ساده می شود .
مثال : زهرا رفت ←رفت فعل ساده است . برنج وارفت← وارفت فعل غیر ساده است .
نکته دوم : تمام انواع فعل های ماضی و مضارع و آینده جزء افعال ساده هستند .
تمرین درس چنار و کدوبن پایه پنجم
۱ – فعل های ساده و غیر ساده را در حکایت زیرکی معین کنید ؟
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
۲ – از بین موضوع های زیر یکی را انتخاب کن و یک گفتگو )دیالوگ( کوتاه دو نفره درباره آن بنویس ؟
خرید
مسافرت
تولد
