در سال گذشته، دانش آموزان با انجام فعاليت هاي مختلف با انواعي از سلول هاي بدن انسان و بخش هايي از آن، كه مواد غذايي لازم را براي سلول فراهم مي كنند
و مواد دفعي سلول ها را از بدن خارج مي كنند، آشنا شدند.
در اين درس آنان مدل استخوان، ماهيچه و مفصل را مي سازند
چگونگي كار ماهيچه، استخوان و مفصل براي انجام حركت را مي آموزند.
با انجام فعاليت و گف توگو، با انواعي از ماهيچ هها، اسكلت، مفصل، مغز، نخاع وعصب آشنا مي شوند.
دربارة راه هاي حفظ سلامت اسكلت و ماهيچه با يكديگر گفت وگو مي كنند و دربارة اينكه هنگام آسيب ديدن استخوان براي ترميم آن، چه بايد كرد، اطلاعات جمع آوري مي كنند.
همچنين آنان با رابطة مغز، نخاع، عصب و ماهيچه براي انجام حركت آشنا مي شوند.
همين طور به نقشهاي اسكلت در بدن پي مي برند.
در اين درس دانش آموزان مهارت هايي مانند كاوشگري، اندازه گيري و مدل سازي را نيز تمرين مي كنند.
نقشه مفهومی حرکت بدن
با آگاهي از چگونگي كار ماهيچه ها و اسكلت،
فعاليت هاي مختلف روزانه را با حفظ سلامت ماهيچه ها و اسكلت انجام مي دهند.
مفاهيم
پس از پايان اين درس، انتظار مي رود دانش آموزان بدانند:
ماهيچه كوتاه مي شود و استخوان متصل به خود را مي كشد.
برخي از ماهيچه ها بدون ارادة ما كار مي كنند.
مفصل، دو استخوان را به هم وصل مي كند.
مغز درون جمجمه و نخاع درون ستون مهره ها، حفاظت مي شوند.
مغز و نخاع، فرمان كوتاه شدن را از طريق عصب ها به ماهيچه مي فرستند
آموزش درس پنجم علوم پنجم ابتدایی حرکت بدن
دربارهٔ هر بخش بدن که در این درس معرفی می شود،
ابتدا دانش آموزان یک مشاهدهٔ مستقیم انجام می دهند، مانند لمس کردن دست و قسمت های نرم و سفت آن، لمس کردن پشت گردن و برآمدگی مهره ها
پس از آن، فعالیت یا مدلسازی را انجام می دهند تا با کاربخش و ویژگی های آن آشنا شوند و درباره آن گفت وگو کنند.
در مرحلهٔ بعد، دانش لازم را که در متن کتاب آمده است را در گروه خود می خوانند.
در بخش تصویرها مثلاً تصویر صفحهٔ ۴۰ ، مفصل بین استخوان های دست را می بینند و قسمت های مختلف آن را شناسایی می کنند.
سپس می توانید از آنها بخواهید دست خود را حرکت دهند و بررسی کنند چه حرکت هایی را می توانند انجام دهند،
مانند خم و راست کردن انگشتان و مچ.
هنگام آموزش یا در پایان آن واژه های علمی درس را روی تابلوی کلاس بنویسید
و از دانش آموزان بخواهید در یک جمله آنها را به زبان خودشان توضیح دهند
آمادگی از قبل
دانش آموزان باید به کمک خانواده یا معلم خود فعالیت های این درس را انجام دهند، وسایل لازم برای هر فعالیت را تهیه و به کلاس بیاورند.
برخی از این فعالیت ها به طور گروهی در کلاس درس یا خارج از آن انجام می شود و معلم باید دانش آموزان را گروه بندی و به هر یک از اعضای گروه مسئولیت مشخصی را واگذار کند.
این مسئولیت ها باید چرخشی باشد تا دانش آموزان فعالیت های مختلف را خود تجربه کنند و با کار گروهی، همفکری و رفاقت در بین دانش آموزان تقویت شود.
جدول ارزشیابی به تعداد لازم تکثیر و آماده کنید تا در هر جلسه بتوانید تعداد مشخصی از دانش آموزان را ارزشیابی کنید
صفحه ۳۵ علوم پنجم ابتدایی
از آنجا که رویکرد آموزش کاوشگری است، این درس می تواند با ایجاد یک موقعیت مانند آنچه که در کتاب درسی آمده است، شروع شود.
یعنی با قرار دادن دانش آموزان در شرایطی که در ذهن آنان سؤال ایجاد شود درس آغاز شود.
آموزش هر جلسه هم می تواند با یک پرسش آغاز شود.
می توانید درس را در زنگ ورزش آغاز کنید و حرکت در فعالیت های ورزشی را موضوع آغاز درس قرار دهید.
صفحه های ۳۶ و ۳۷ علوم پنجم ابتدایی حرکت بدن
در فعالیت مدلسازی، توجه داشته باشید که سوراخ های مربوط به دکمهٔ فشاری، گشادتر باشد تا مقواها راحت تر حرکت کنند.
به جای دکمهٔ فشاری از پیچ و مهره و یا یک تکه چوب هم می توان استفاده کرد.
سوراخ ۳ در گوشهٔ مقوای زردرنگ باید باشد.
در جدول صفحهٔ ۳۷ مثلاً دانش آموز می نویسد: وقتی نخ قرمز را کشیدیم، مقوای زردرنگ به سمت مقوای سفیدرنگ حرکت کرد.
صفحه ۳۸ علوم پنجم ابتدایی حرکت بدن
گفت وگو
دانش آموزان باید اطلاعاتی را که از مدل سازی و مشاهده شکل صفحهٔ ۳۸ به دست آورده اند، در کنار هم قرار بدهند.
نخ قرمز، ماهیچهٔ روی بازو را نشان می دهد که هنگام خم شدن ساعد کوتاه می شود.
فکر کنید بالای صفحه
هدف این است که دانش آموزان رابطهٔ استخوان، ماهیچه و مفصل را که آموختند در مثال دیگری به کار بگیرند.
کافی است آنها مدل را بچرخانند تا مقوای زردرنگ نقش استخوان ران و نخ قرمز، ماهیچه ایکه آن را خم می کند، نشان دهد.
در اینجا اصلاً مهم نیست که چند ماهیچه در حرکت ساق پا نقش دارند
فکر کنید پایین صفحه
هدف زمینه سازی برای این موضوع است که ماهیچه ها حرکت غیرارادی و یا ارادی دارند.
دانش آموزان در سال گذشته با کار معده و قلب آشنا شدند و می توانند مقایسهٔ بالا را انجام دهند.
نکتۀ بهداشتی: نکات بهداشتی درس دربارهٔ حفظ سلامت است و باید در کلاس به گفت وگو گذاشته شود تا بچه ها به خوردن این غذا ها تشویق شوند.
صفحه ۳۹ علوم پنجم ابتدایی حرکت بدن
فعالیت: این فعالیت برای پاسخ به پرسش متن درس این صفحه، طراحی شده است.
مراقبت کنید دست بچه ها مدت زیادی در بین چوب بستنی ها بسته نماند.
بچه ها می توانند این فعالیت را با یک انگشت انجام دهند.
صفحه ۴۱ علوم پنجم ابتدایی حرکت بدن
در این بخش درس می توانید با نشان دادن یک تصویر رادیولوژی از دست یا پا، موضوع درس را مطرح کنید.
در این درس می توانید از دانش آموزان بخواهید مدل ستون مهره و نخاع آن را با وسایل ساده بسازند.
شکل روبه رو مدلی از ستون مهره ها که دانش آموزان ساخته اند را نشان می دهد.
جمع آوری اطلاعات: استخوان ها بافتی زنده اند و به همین علت پس از شکسته شدن می توانند ترمیم شوند و دوباره رشد کنند.
اگرچه استخوان ها بسیار محکم اند، اما وقتی ضربه ای به بدن وارد شود، ممکن است بشکنند.
عکسی که با پرتو ایکس گرفته می شود، میزان شکستگی استخوان را نشان می دهد.
اگر شکستگی سخت باشد، پزشک لبه های دو استخوان شکسته را به هم جفت می کند و اندام را گچ می گیرد
استخوان را در جای خود ثابت نگه می دارد تا استخوان شکسته، ترمیم شود.
در رفتگی هنگامی پیش می آید که استخوان های یک مفصل از جای طبیعی خود حرکت کنند.
مفصل دررفته بسیار دردناک است و نمی توان آن را به اندازهٔ طبیعی حرکت داد.
صفحه ۴۲ علوم پنجم ابتدایی حرکت بدن
گفت وگو کنید: موضوع گفت وگو کنید به علت مشکلاتی که گریبان گیر بسیاری از کودکان است، انتخاب شده است.
انجام درست فعالیت درست نشستن، حمل درست بار، کیف و کوله پشتی و استفاده از رایانه به روش درست،
کمک می کند تا استخوان ها، ماهیچه ها و مفصل های ما مدت بیشتری سالم بمانند.
توجه داشته باشید که شما در کلاس درس خود، فعالیت هایی را مطرح و بر آنها تأکید کنید که دانش آموزان شما با آنها درگیرند.
مثلاً اگر بچه ها با رایانه کار نمی کنند، یک فعالیت دیگری را مثال بزنید.
حمل کردن کوله پشتی: کوله پشتی در مقایسه با انواع دیگر کیف ها، مناسب تر است.
ایجاد فاصله میان مهره ها، ابتلا به دردهای عصبی و درد گردن را موجب می شود. اندازهٔ کوله پشتی باید با جثهٔ دانش آموز متناسب باشد و جنس آن نیز سبک باشد.
بهتر است والدین هر شب وسایل اضافی را از کوله خارج کنند.
کوله هایی که در قسمت کمر هم بند دارند، فشار ناشی از سنگینی کوله را کاهش می دهند.
صفحه ۴۳ علوم پنجم ابتدایی حرکت بدن
فکر کنید: دانش آموزان در قسمت های قبل با جمجمه و ستون مهره آشنا شدند.
در اینجا نقش آنها در حفاظت از مغز و نخاع را بررسی می کنند.
در این درس امکان پرداختن به برخی مشکلات اندام های حرکتی دانش آموزان فراهم است.
اگر چنین دانش آموزی در کلاس دارید با حفظ احترام به او، بین دانش آموزان گفت وگویی دربارهٔ وظیفهٔ ما در قبال افراد ناتوان، انتظارات و ارتباط متقابل ایجاد کنید
تا کودکان به نگرشی مبتنی بر اخلاق و رفتار درست در این باره، تشویق شوند.
دانستنی های درس پنجم علوم پنجم ابتدایی حرکت بدن
چگونه دست ها و پاهایشان را خم و راست می کنند؟
بازو و ساعد دست خود را لمس کنید؛ چه چیز هایی را زیر پوستتان حس می کنید؟
ساعد یک دست را روی بازو خم کنید؛ چه تفاوتی را روی بازو و زیر آن احساس می کنید؟
قسمت های نرم زیر پوست دست شما، ماهیچه ها و بخش های سفت، استخوان هایتان هستند. وقتی ساعدتان را خم می کنید،
ماهیچه های روی بازو و پشت آن چه تغییری می کنند؟
استخوان ساعد چگونه به حرکت در می آید؟
ماهیچه ها
ماهیچه ها به استخوان ها وصل اند. وقتی ماهیچه کوتاه می شود، استخوانی را که به آن وصل است، می کشد و آن را به حرکت در می آورد.
ماهیچه ها کارهایی مانند پلک زدن، حرکت چشم ها، تنفّس، خندیدن، صحبت کردن، راه رفتن و دویدن را امکان پذیر می کنند.
در بخش هایی از بدن، مانند معده و قلب نیز ماهیچه وجود دارد.
ماهیچه ی قلب، خون را در رگ ها به جریان درمی آورد.
ماهیچه ی معده نیز به گوارش غذا کمک می کند.
نكته ي بهداشتي
خوردن شیر، گوشت و تخم مرغ برای رشد ماهیچه ها لازم است. ورزش کردن نیز به نیرومند شدن ماهیچه ها کمک می کند.
اسکلت
ابتدا انگشتان دست، زانو و سر خود را لمس کنید و کمی فشار دهید. سپس، روی شکمتان را لمس کنید. چه تفاوتی را مشاهده می کنید؟
شکل رو به رو را ببینید. بخش های مختلف بدن ما یعنی سر، گردن، تنه، دست و پا تعداد زیادی استخوان دارند.
آیا استخوان ها شکل یکسانی دارند؟
مجموع استخوان ها، اسکلت درونی بدن ما را تشکیل می دهند.
اسکلت، شکلِ بدن ما را به وجود می آورد.
بخش های مختلف دست و پایتان را حرکت دهید.
اگر دست یا پا فقط از یک استخوان تشکیل شده بود، چگونه می توانستید آن را حرکت دهید؟
استخوان ها با رشته هایی محکم به هم وصل شده اند. به جایی که دو استخوان به هم وصل شده اند، مَفصل می گوییم. مفصل حرکت استخوان ها را امکان پذیر می کند.
شکل زیر را ببینید؛ در مفصل بین استخوان ها، غضروف وجود دارد.
هر مهره یک سوراخ دارد. مهره های بدن روی یکدیگر قرار گرفته اند.
از روی هم قرار گرفتن مهره ها، لوله ای به وجود می آید که نخاع درون آن قرار دارد.
استخوان زنده است و از موادّ محکمی ساخته شده است. گاهی استخوان ها در اثر ضربه آسیب می بینند، ترک برمی دارند یا می شکنند.
برای اینکه استخوان آسیب دیده درست جوش بخورد و ترمیم شود، چه باید کرد؟
استخوان ها بافتي زنده اند و به همين علت پس از شكسته شدن مي توانند ترميم شوند و دوباره رشد كنند.
اگرچه استخوان ها بسيار محك ماند، اما وقتي ضرب هاي به بدن وارد شود، ممكن است بشكنند. عكسي كه با پرتو ايكس گرفته مي شود،
ميزان شكستگي استخوان را نشان مي دهد. اگر شكستگي سخت باشد،
پزشك لب ههاي دو استخوان شكسته را به هم جفت مي كند
و اندام را گچ مي گيرد و استخوان را در جاي خود ثابت نگه مي دارد تا استخوان شكسته، ترميم شود.
دررفتگي هنگامي پيش مي آيد كه استخوان هاي يك مفصل از جاي طبيعي خود حركت كنند.
مفصل دررفته بسيار دردناك است و نمي توان آن را به اندازة طبيعي حركت داد.
نكته ي بهداشتي
خوردن لبنیات به مقدار کافی و قرارگرفتن در معرض آفتاب سبب می شود استخوان های شما خوب رشد کنند و محکم شوند و در دوران بزرگسالی هم استحکام خوبی داشته باشد.
پزشکان سفارش می کنند که هر فرد روزانه یک لیوان شیر بنوشد.
مغز و نخاع
چگونه نام خود را به یاد می آورید؟
چگونه یک مسئله را حل می کنید؟
چگونه چیزی را یاد می گیرید؟
وقتی می دوید، ضربان قلب و تنفّس شما چگونه افزایش می یابد؟
وقتی دیگر نمی دوید، قلب و شش ها چگونه به حالت عادی برمی گردند؟
مغز مسئول و فرمانده این کارها و همه ی کارهای بدن ماست.
حتّی وقتی در خواب هستیم، مغز فعّالیت قسمت های گوناگون بدنمان مثل قلب و شش ها را کنترل می کند.
نخاع نیز در کنترل فعّالیت های بدن به مغز کمک می کند.
در شکل زیر یک سلّول عصبی را می بینید.
میلیون ها میلیون سلّول عصبی در مغز و نخاع قرار دارند.
این سلّول ها دستور های لازم برای بخش های گوناگون بدن را صادر می کنند.
شکل روبه رو مغز و نخاع و رشته هایی را که به آنها وصل اند،
نشان می دهد. همان طور که می بینید، اینرشته ها در سراسر بدن پراکنده اند.
به این رشته ها عصب می گویند. عصب ها (اعصاب) فرمان های مغزو نخاع را به بخش های مختلف بدن می رسانند؛
مثلاًفرمان کوتاه شدن را به ماهیچه ها می رسانند.
اعصاب پیام هایی را هم از قسمت های گوناگون بدن، مانند چشم و گوش، به مغز می رسانند.
