اهداف درس ۱۱ علوم چهارم ابتدایی بي مهره ها
از دانش آموزان انتظارمي رود درفرايند آموزش اين درس بتوانند :
با انجام فعاليت هاي گوناگون مانند مشاهده جانوران ؛جمع آوري اطلاعات وگفت وگو ، ضمن آشناشدن با برخي از جانوران بي مهره و ويژگي هاي ظاهري و زندگي آنها، نمونه هايي از آن ها را طبقه بندي كنند.
جزوه کاربرگ های علوم چهارم ابتدایی درس به درس
مشاهده نقش برخي از بي مهره ها در زندگي انسان را توضيح دهند و با چگونگي حفظ جانوران آشنا شوند.
آموزش درس ۱۱ علوم چهارم ابتدایی بي مهره ها
آمادگي ازقبل : براي انجام فعاليت هاي اين درس بايد به كمك دانش آموزان كرم خاكي ومورچه،صدف يا پوسته جانوراني مثل حلزون ،ستاره دريايي را تهيه كنيد .
در صورت امكان فيلم هاي مناسب مانند فيلم پوست اندازي بندپايان را براي نمايش در كلاس آماده كنيد .
توجه داشته باشيد نبايد دانش آموزاني را كه دوست ندارند جانوران زنده (مثل كرم خاكي )را مشاهده كنند ،به اين كار مجبور كنيد.
آن ها از تصوير وفيلم براي مشاهده استفاده كنند .
در اين درس فقط بايد به گروه هايي از بي مهره ها بپردازيد كه در كتاب معرفي شده اند .
آموزش اين درس بايد در فصل بهار و در محيط طبيعي انجام شود؛
در شرايطي كه گياهان و جانوران براي مشاهده در دسترس باشند و زمينه لازم براي مشاهده بي مهره هادر محيط طبيعي مانند حشرات وكرم خاكي درباغچه فراهم است .
صفحه ۸۳ درس ۱۱ علوم چهارم ابتدایی بي مهره ها
تصويركفشدوزك در صفحه ورودي درس به عنوان يك نمونه از بي مهره ها آورده شده است .
از اين تصويرمي توانيد براي گفتگوي دانش آموزان درباره ي بي مهره ها يي كه مي شناسند و ارائه اطلاعاتشان درباره زندگي آن ها استفاده كنيد .
صفحه ۸۴ درس ۱۱ علوم چهارم ابتدایی بي مهره ها
طرح اين مسئله كه برخي جانوران بي مهره ازگياهان تغذيه مي كنند
مي تواند علّتي براي آشنا شدن با جانوران بي مهره و طبقه بندي آنها باشد.
معلّم مي تواند از يك گياه محلّي و جانوران بي مهره اي كه ممكن است آفت آن باشند
و احتمالاًدانش آموزان با آنها آشنايي دارند، براي مشاهده وآموزش استفاده كند.
طبق سناريوي ابتداي درس ،دانش آموزان تصوير جانوران اين صفحه را مشاهده و تجربه قبلي درباره ي آن ها را اگر دارند بيان كنند
فعاليت : دانش آموزان بايد به مواردي مثل تعداد پاها چند قسمتي بودن بدن، داشتن چشم و شاخك توجه كنند.
چون مورچه جانور آشنايي است ، ابتدا بچه ها تصويرذهني خود از آن را بكشند و بعد آن را مشاهده كنند تا هنگام مشاهده دقيق ترعمل كنند.
براي مشاهده مورچه ها دانش آموزان مي توانند در كنار لانه آن ها در حياط مدرسه يا هر جاي مناسب ديگر، كمي شكر يا خورده نان بريزند وبا جمع شدن مورچه ها ، به كمك ذره بين آن ها را مشاهده كنند
اطلاعات به دست آمده را در جدول صفحه بعد بنويسند .
هنگام مشاهدة جانوران و يا تصاويرآنها،دانش آموزان را تشويق وهدايت كنيد
تا ويژگي هاي آشكار، شباهت ها و تفاوت ها را بررسي كنند.
هرچه دانش آموزان ويژگي هاي بيشتري را بررسي و توصيف كنند، مشاهدةدقيق تري انجام داده اند.
مثلاً ممكن است برخي ازدانش آموزان در مشاهدة كرم خاكي به تارهاي روي بدن جانور توجه كنند.
در بيشتر حلقه هاي بدن كرم خاكي چهار جفت تار كوتاه مثل مو وجود دارد
كه هنگام حركت يا حفاري، بدن جانور را در جاي خود نگه مي دارند و مانع لغزش آن مي شوند.
صفحه ۸۵ درس ۱۱ علوم چهارم ابتدایی بي مهره ها
فكركنيد : دانش آموزان بايد به تفاوت اين جانوران دردست وپا ،بال وشكل بدن اشاره كنند .
موارد ديگر مانند چشم و يا شاخك نيز اگر بيان شود ،نشانه دقت بيشتر دانش آموز است .
پاسخ هر دو سوال مورچه است . اين سوال ها مقدمه اي است براي طبقه بندي اين جانوران.
گفت وگو : هدف اين گفت وگو ،بررسي اطلاعات جدول وداشتن زمينه لازم براي پاسخ به فكر كنيد صفحه بعد است .
صفحه ۸۶ درس ۱۱ علوم چهارم ابتدایی بي مهره ها
فكر كنيد : شته ممكن است شيرة گياه را بمكد و مورچه ها با آوردن شته ها به سوي بوتة گل سرخ به شته كمك مي كنند.
ممكن است كرم خاكي ريشة گياه را بخورد ولي با سوراخ كردن خاك به هوا دهي خاك كمك مي كند.
كفشدوزك نيز با خوردن شته ممكن است از بوتة گل سرخ محافظت كند.
براي حفظ بوتة گل سرخ ممكن است دانش آموزان پيشنهاد بدهند
از دشمنان طبيعي آفتها و يا از سم مخصوص آنها استفاده شود.
سوال متن درس : دانش آموزان احتمالاً به ويژگي هاي ظاهري اين دو جانور مثل دراز بودن بدن هردو و پولك داشتن مار اشاره مي كنند.
اين گفتگو تفاوت اساسي جانور مهره دار و بي مهره را براي دانش آموزان مشخص مي كند.
پس از اين گفتگو از دانش آموزان بخواهيد فهرستي از جانوران مهره دار و بي مهره تهيه و درستي دسته بندي خود را در پايان درس بررسي كنند.
در صفحه ۸۶ زالو وكرمك به كرم خاكي شباهت بيشتري دارند .
زالو به اين علت معرفي مي شودكه امروزه آن را براي استفاده در پزشكي و براي به جريان انداختن خون در رگ هاي بيماران، پرورش مي دهند.
ممكن است دانش آموزان تجربه اي از مشاهدة زالو داشته باشند؛ از آنها بخواهيد تجربة خود را بيان كنند.
از دانش آموزان بخواهيد با استفاده از خط كش اندازه ي كرمك در شكل اين صفحه را اندازه گيري و بيان كنند .
صفحه ۸۷ درس ۱۱ علوم چهارم ابتدایی بي مهره ها
نكته بهداشتي درس در توجه دادن كودكان به حفظ بهداشت ، بسيار مهم است . حتما درباره آن با بچه ها گفت وگو كنيد وتذكر لازم را به آن ها بدهيد.
از بچه ها بخواهيد تصاوير صفحه را مشاهده و شباهت ها و تفاوت هاي اين حشرات را بيان كنند .
از آن ها بخواهيد هر حشره اي را كه مي شناسند به ويژه حشره هاي محل زندگي خود را نام ببرند
ودر صورت امكان عكس آن ها را در كلاس بياوريد تا بچه ها آن ها را باهم مقايسه كنند .
در اين مقايسه به ويژگي هاي اصلي كه در متن كتاب آمده است ، اكتفا كنيد .
جمع آوري اطلاعات : هدف اين فعاليت جلب توجه دانش آموزان به نقش هاي مثبت و منفي حشرات در زندگي انسان و جانداران ديگر مثل دام ها وگياهان است.
دانش آموزان بايد با جمع آوري اطلاعات، زندگي حشرات به ويژه حشراتي كه در محيط اطراف خود مي بينند
را بررسي و حداقل يك نقش مثبت و يك نقش منفي را به كلاس گزارش كنند.
مواردي مثل : تهية عسل، ابريشم، موم،گرده افشاني گل؛ خوردن حشرات ديگري كه آفت گياهان اند؛
حشرات و لارو (نوزاد كرمي شكل)آنها غذاي جانورن ديگر مثل پرنده ها و ماهي ها هستند؛
توجه دانش آموزان بايد به اين نكته جلب شود كه انسان ميت واند از حشرات شكارچي براي كنترل حشرات ديگر استفاده كند و استفاده از سموم گاهي حشرات مفيد راهم از بين مي برد.
علم وزندگي (پايين صفحه): شپش به عنوان حشرهاي مزاحم و به علّت شيوع در برخي مناطق كشور انتخاب شده است.
لازم است براي حفظ سلامتي دانش آموزان، دربارة راه هاي پيشگيري و درمان انگل شپش در كلاس گفتگو انجام شود.
صفحه ۸۸ درس ۱۱ علوم چهارم ابتدایی بي مهره ها
در اين صفحه دانش آموزان بايد با مشاهده تصاوير وبررسي شباهت ها وتفاوت ها ،جانوران را طبقه بندي كنند .
پرسش ابتداي صفحه : شباهت ها شامل چند قسمتي بودن بدن و پاهاي متعدد است. تفاوتها را در بخش دانستني هاي معلم بخوانيد.
نكته مهم :دانش آموزان فقط بايد در باره جانوران بي مهره و در حد آنچه در متن كتاب درسي آمده است ،مطالب را فراگيرند .
گفت وگو : دانش آموزان بايد به تعداد پاهاي زياد اين جانوران(بيش ازهشت تا) وقطعه قطعه بودن بدن و پوسته سخت اشاره كنند .
صفحه ۸۹ درس ۱۱ علوم چهارم ابتدایی بي مهره ها
جمع آوري اطلاعات : برخي ازهزار پاها گوشت خوار وبرخي گياه خوارند .
دانش آموزان در تصويرپايين صفحه پوست اندازي يك زنجره را مي بينند .
هنگام پوست اندازي بند پايان در جايي دور ازدسترس شكارچي ها پنهان مي شوند تا پوست جديد آن ها سفت ومحكم شود .
دانش آموزان مي توانند پوست حشرههاي گوناگون را جمع آوري و در آن ها ساختار اصلي بدن جانور را مشاهده كنند .
صفحه ۹۰ درس ۱۱ علوم چهارم ابتدایی بي مهره ها
جمع آوري اطلاعات : اين جانوران در دريا و يا نزديكي ساحل زندگي مي كنند . حلزون ها در مناطق مرطوب ودرآّب زندگي مي كنند
برخي از بي مهره ها در شكل اين صفحه ،اسكلت خارجي يا پوشش سخت دارند و برخي ندارند.
ستارة دريايي و صدف دو كفه اي وحلزون پوشش سختي دارند.
در پايان آموزش اين موضوع را به شكل گفتگو بين دانش آموزان مطرح كنيد .
سهم شما : اين بخش از نظرنگرشي بسيار مهم است ولازم است درباره آن دانش آموزان گفت وگوكنند .
حتي از آن ها بخواهيد خودشان را جاي جانوري كه دوست دارند ، تصور كنند و انتظارات خود از انسان ها را بيان كنند .
از آن ها بپرسيد آيا دوست دارند يك پرنده در قفس باشند ؟
يا پرنده اي كه به سوي آن تيري پرتاب مي شود؟
يا پروانه اي كه شكار و كشته مي شودتا براي تزيين از آن استفاده كنند؟
دانش آموزان را توجه دهيد آزار رساندن به جانوران هم از نظر دستورات ديني وهم از نظر اخلاق انساني بسيار ناپسند است .
فعاليت هاي پيشنهادي درس ۱۱ علوم چهارم ابتدایی بي مهره ها
از دانش آموزان بخواهيد درباره ي يك كرم بيماري زا اطلاعات جمع آوري كنند .
به ويژه اگر در منطقه شما كرم بيماري زايي شايع باشد
گزارش دانش آموزان بايد شامل توضيحي دربارةچگونگي ورود كرم به بدن، علائم آن و چگونگي پيشگيري از آن باشد.
مثلاً كرمك (كرم سنجاقي) از طريق دست به دهان و با خاراندن اطراف مقعد يا تماس با وسايل، گرد غوبار، ذا و حتي موي سگ آلوده به تخم انگل ، وارد بدن مي شود.
اين كرم به ندرت آسيب شديدي ايجاد مي كند. علائم آن كاهش اشتها و وزن، بيخوابي، بيقراري و خارش مقعد است.
دانش آموزان مي توانند دربارة كرم آسكاريس يا كرم كدو اطلاعات جمع آوري كنند.
در مواردي كه مشاهدة مستقيم جانور امكانپذير نيست (مثل نرمتنان، مرجانها)،
از نمونه هايي از صدف يا اسكلت جانوراني كه به كمك دانش آموزان جمع آوري كرده ايد، استفاده كنيد.
در صورت امكان از اين نمونه ها نمايشگاهي ترتيب دهيد. برخي از بي مهره ها را هم در موزه و يا پارك ها مي توان مشاهده كرد.
درباره ي اين پرسش كه آيادر خاك هوا وجودداردتا جانوراني مانند كرم خاكي بتوانند در آن زندگي كنند .
دانش آموزان مي توانند آزمايش زير را انجام دهند :
در يك ظرف شيشهاي و دهان گشاد تا نيمه خاك بريزيد
سپس مقداري آب (كمتر از حجم خاك) را يكباره روي خاك بريزيد. در اين حالت خروج حبابهاي هوا را با ورود آب مي توان مشاهده كرد.
علاوه بر آن اگر حجم خاك را روي ظرف علامت بزنيم پس از ريختن آب و مشاهدة اين كه حجم مخلوط افزايش نمي يابد،
مشخص مي شود آب جانشين هواي بين ذرات خاك شده است.
مطالب مرتبط با بي مهره ها در سال هاي قبل
سال اول :
شكل واندازه جانوران گوناگون است .
بعضي از جانوران براي ما مفيد هستند .
برخي از جانوران براي ما مشكلاتي به وجود مي آورند .
سال دوم :
مورچه ها براي خود لانه مي سازند .
ما از راه هاي مختلف مي توانيم به جانوران كمك كنيم تا سالم بمانند .
كرم ابريشم پيله درست مي كند .
سال سوم :
هر جانور در جايي زندگي مي كند كه نياز هايش را به خوبي برطرف كند .
دوزيستان ، خزندگان ،پرندگان وپستانداران ستون مهره دارند .
هر گروه از مهر ه داران ويژگي هاي اختصاصي دارند .
نمونه سوال درس ۱۱ علوم چهارم ابتدایی بي مهره ها
