مرجع تخصصی آموزش ابتدایی|اول|دوم|سوم|چهارم|پنجم|ششم|دبستان

نشانه هاي نگارشی فارسی پایه چهارم ابتدایی

0

مهم ترین نشانه هاي نگارشی که براي پیوند یا جدایی واژه ها و عبارات به کار برده می شود عبارت است از:

نقطه (.)، نشانه ي پرسش (؟)، نشانه ي تعجب (!)، ویرگول (،)، نقطه ویرگول (؛)، دو نقطه (:)، نشانه ي تعلیق (…)، نشانه ي
نقل قول (” “) و خط تیره (-)

افزون بر این نشانه هاي اصلی، نشانه هاي دیگري نیز در نوشته ها به کار میرود که داراي معانی معینی است. از جمله: پرانتز
( ) و قلاب [ ]

ما در آغاز، با کارکرد و موارد کاربرد این نشانه ها و سپس با چگونگی به کارگیري و نوشتن درست آن ها آشنا می شویم.

۱.نقطه (.)

نقطه در موارد زیر به کار میرود:
در پایان جمله ي خبري. مانند: کار امروز را به فردا میفکن.

در کوتاه نویسی نام ها و عناوین، مانند: ع. اقبال آشتیانی (عباس اقبال آشتیانی)

توجه : در موارد زیر به افزودن نقطه نیازي نیست:
– پس از ص (صفحه)، قس (قیاس کنید)، نگ (نگاه کنید)، رك (رجوع کنید)؛
– پس از پانوشت هایی که به صورت جمله نیست.

۲.نشانه ي پرسشی (؟)

نشانه ي پرسشی در موارد زیر به کار می رود:

پس از جمله ي پرسشی. مانند: از معده ي خالی چه قوت آید و از دست تهی چه مروت؟

توجه: در نقل قول مستقیم، نشانه ي پرسش نوشته می شود.

گفت: ” اي برادران، چه توان کرد؟ مرا روزي نبود و ماهی را هم چنان روزي مانده بود”.

اما، در نقل قول غیر مستقیم، در پایان جمله ي پرسشی به جاي نشانه ي پرسش، نقطه گذاشته میشود.
ریشی درون جامه داشتم و شیخ هر روز بپرسیدي که چون است و نپرسیدي کجاست.

براي نشان دادن گمان و تردید (درون پرانتز)

تلفات این زلزله ۳۵۰۰ نفر (؟) گزارش شده است.

۳.نشانه ي تعجب (!)

نشانه ي تعجب در موارد زیر به کار میرود

پس از اصوات. مانند: حاشا! ، آفرین! ، زهی! .

در پایان جمله ي تعجبی. همچنین براي نشان دادن تحسین، تحقیر، استهزا و عواطفی نظیر آنها. مانند:

به به از آفتاب عالم تاب! ، چه هواي خوشی! .

براي برحذرداشتن یا تاکید، مانند: به هوش باش! ، زود باش! .

۴.ویرگول یا کاما (،)

براي کاربرد ویرگول قواعد بسیاري نهاده شده است، لیکن در یک قاعده ي کلی می توان گفت که هر آن جا که گوینده یا نویسنده در گفتار یا نوشتار خود (با هر نیتی که دارد) مکث می کند

و بدین سان جزئی از اجزاي جمله را از اجزاي دیگر آن جدا می سازد، ویرگول نهاده می شود.

پس از این قاعده ي کلی می توان گفت که ویرگول در موارد زیر به کار میرود:

پس از منادا، مانند: گفت: ” اي پسر، خیال محال از سر به در کن”.

براي جدا کردن و در عین حال ایجاد ارتباط میان اجزاي همپایه در یک جمله، مانند:

اجزاي اسمی: سرداران، برادران، خواهران، به شهر ما خوش آمدید.

اجزاي وصفی: مردي آزموده، جهان دیده، تلخ و شیرین روزگار چشیده.

اجزاي قیدي: شب و روز، تنها یا در جمع، آشکارا و نهانی، یاد خدا میکرد.

پس از قید (در آغاز جمله) و پیش و پس از آن (در میان جمله).

پس از وقوع زلزله، سازمانهاي امدادي دست به کار شدند.

براي جدا کردن بدل و جملات معترضه. مانند:

سعدي، شاعر شیرین سخن شیراز، در نظامیه ي بغداد درس خواند.

براي جدا کردن عبارت توضیحی. مانند:

در این ناحیه، انواع غلات، به ویژه گندم، کشت میشود.

معلمی، که شغلی شریف است.

دکتر هوشمند، که همسایه ي ماست، دیروز به عیادت من آمد.

به جاي حرف عطف، میان جمله هاي هم پایه. مانند:

میآیند، میروند، حوایجی دارند، با ما کاري ندارند.

بد مکن که بد افتی، چه مکَن که خود افتی.

براي جدا کردن اجزاي جملات شرطی :

هرکه سخن ناصحان، اگر چه درشت و بی محابا گویند، استماع ننماید، عواقب کارهاي او از پشیمانی خالی نماند.

اگر شبها همه قدر بودي، شب قدر بیقدر بودي.
اگر از مهرویان به سلامت بماند، از بدگویان نماند.
به جانشینیِ بخش هاي حذف شده در جمله. مانند:

سرداران بهرام چوبین رفتند تا کار دشمن بسازند، سرداران خسرو، تا به باده گساري پردازند.
(ویرگول به جاي “رفتند” در جمله ي دوم نشسته است)

براي جدا کردن اجزاي تاریخ یا نشانی. مانند:

پنجشنبه، ۱۴ مهر. نشانی: شماره ي ۱۵ ، خیابان انقلاب، تهران (ایران)

۵.نقطه ویرگول (؛)

نقط ویرگول در موارد زیر به کار می رود:
براي جداکردن و در عین حال ایجاد ارتباط میان جمله هاي همپایه اي که در درون خود آن ها نشانه هاي دیگري مثلا ویرگول به کار رفته است. مانند:

تا بیمار را صحتی کامل پدید نیاید، از خوردنی مزه نیابد؛ و حمال، تا بارگران ننهاد، نیاساید؛ و مردم هزار سال، تا از دشمن مستولی ایمن نگردید، گرمی سینه ي او نیارامد.

در پایان جمله ي نخست به جاي نقطه، پیش از جمله ي هم پایه ي دومی که با واو عطف آغاز شده و یا این واو عطف به  قرینه حذف شده باشد. مانند:

سوز فراق، اگر آتش در قعر دریا زند، خاك از او برآورد؛ و اگر دود به آسمان رساند، رخسار سپید روز سیاه گردد.

تهران قدیم شهري بود آبادان؛ قنات هاي متعدد داشت.

در پایان هر شاهد از یک مجموعه ي شواهد، اگر به صورت جمله نیامده باشد.

چارکس از چارکس به رنجاند: حرماي از سلطان؛ دزد از پاسبان؛ فاسق از غماز؛

۶.دو نقطه (:)

دو نقطه در موارد زیر به کار می رود:

پیش از مجموعه اي از شواهد، مثالها، اقسام و اجزا. مانند:

و این شراب انواع دارد: شراب محبت، شراب عشق، شراب وصال، شراب جمال.

پیش از عبارت توضیحی در بیان یا تایید مطلبی. مانند:

نتیجه ي این حادثه دور از انتظار بود: دولت استعفا داد.

پیش از نقل قول مستقیم، اگر با حرف ربط “که” آغاز نشده باشد. مانند:

گفت: ” نماز را هم قضا کن که چیزي نکردي که به کار آید”.

براي جدا کردن اجزاي ساعت. مانند: ۱:۳۵ بعد از ظهر.

۷.نشانه ي تعلیق (…)

نشانه ي تعلیق براي نشان دادن ناتمام ماندن یا حذف پارهاي از سخن به کار می رود.

حسنک، با عزمی راسخ و خاطري آزاد، زن و فرزند و جاه و مقام و … را بدرود گفت.

۸.نشانه ي نقل قول( ” ” )

نشانه ي نقل قول در موارد زیر به کار میرود:
براي نقل قول مستقیم.

غزالی گوید: “بدان که هرچه در دست سلطانیان روزگار است، که از خراج مسلمانان ستدهاند یا از مصادره یا از رشوت، همه حرام است”.

توجه: در نوشته ي بسیاري از نویسندگان به جاي نشانه ي فارسی (” “) نشانه ي انگلیسی ” – ” به کار برده می شود

که البته به دلیل بهره گرفتن از خطوط کامپیوتري غیر فارسی می باشد. لیکن در آن جا که امکان نوشتن نشانه هاي فارسی وجود دارد، به کارگیري آن ها را سفارش می کنم.

براي جاي دادن مواد زیر در درون آن:

۱) اصطلاحات علمی و فنی، عناوین، واژه ها و تعبیرات مهجور و نا آشنا. مانند:
علم تحول واژه ها را ” سمانتیک” می نامند.

۲) کلمه یا عبارتی که لفظ آن مراد باشد نه معنی و مفهوم آن. مانند:
“اقبال” مصدر باب افعال است، “انوشیروان” پنج هجا دارد.

۳) واژه یا عبارتی که کاربرد آن از خود نویسنده یا نظر او نیست. مانند:
در قرار داد ۱۹۰۷ ، ایران به “مناطق نفوذ” روسیه و انگلستان تقسیم شد.

دوستان او را “رشید السلطان” لقب داده بودند.
توجه – هرگاه عبارت درون نشانه ي نقل قول، در پایان جمله ي اصلی باشد، نقطه ي پایان جمله بیرون از نشانه ي نقل قول قرار می گیرد.

در تعریف اصطلاح عرفانیِ هیبت آوردهاند: “اثر، مشاهده ي جلال حق است در قلب؛ و آن درجه ي عارفان است”.

۹.خط تیره ( – )

خط (-) در موارد زیر به کار میرود:
براي جدا کردن عبارات معترضه (یعنی عبارتی خارج از موضوع که آن را میان کلام می آورند)؛

یک روز تمام – اگر حاجت باشد، دو روز- براي انجام دادن این کار فرصت دارید.

براي جدا کردن کلمه و عبارت توضیحی یا تاکیدي

شهر و هرچه در آن بود ساکنان و چهارپایان و بناها- در آتش سوخت.
به جاي تا و به در بیان فاصله هاي زمانی و مکانی و مقداري

۱۵ ۲۰ کیلو ، قطار تهران- مشهد،  ۱۳۳۵ ۱۳۸۶

براي نوشتن فهرست انواع، اگر شماره گذاري آن ها لازم نباشد

براي نشان دادن تغییر سخنگو، به ویژه در نمایشنامه یا بخش هاي مکالمه ايِ داستان.

۱۰.پرانتز ( ) (دو کمانک)

پرانتز ( ) در موارد زیر به کار میرود:
براي در بر گرفتن عبارتی توضیحی، تکمیلی، معترضه و عمومن فرعی که حذف آن به اصل مطلب صدم هاي نمی زند. مانند:

اسیوط بزرگترین شهر مصر (مصر علیا) بود بر ساحل غربی رود نیل.
براي در بر گرفتن موارد زیر:

۱) معرفی ماخذ. مانند: (لغت نامه ي دهخدا)
۲) سال هاي ولادت و وفات. مانند: ( ۱۳۳۵ ۱۳۸۶)
۳) معنی واژه. مانند: ورد (گُل)

۱۱.قلاب [ ]

قلاب براي در بر گرفتن موارد زیر به کار میرود:
اضافات، تصحیحات و توضیحات نویسنده بر نقل قول هاي دیگران.

ابوعلی رودباري گوید: “مردان چهار [تن] بودند [در روزگار خویش]. یکی از ایشان [آن بود که] نه از سلطان ستدي نه از رعیت [و آن] یوسف بن اسباط بود”.

دستورهاي اجرایی در نمایش نامه

بورکمن [با صدایی آرامتر] خب، البته در این چیزها خبره نیستم. فولدال [سرش را تکان میدهد] من دروغ نگفته ام، جان گابریل.

مطلبی در حاشیه ي اصل سخن

ناطق گفت: “با تصویب این لایحه، همه ي کارها اصلاح خواهد شد”. [خنده ي حضار]

شاد وموفق باشید

ارسال یک دیدگاه

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد.