قافیه ردیف و قالبهای شعری فارسی ششم ابتدایی
یکی ازمباحثی که درپایه ی ششم تدریس آن ضروری به نظرمی رسد بحث قافیه و ردیف و تعدادی ازقالب های شعری می باشد
قبل از اسم بردن از قالب شعری حتما دانش اموزان را با قافیه وردیف آشنا کنیم
پس قبل ازاینکه اسمی ازقافیه وردیف بیاوریم به دانش آموزان می گوییم که زیر واژه های آخر هر مصراع خط بکشند
دراینجا می توان توجه دانش آموزان رابه این نکته جلب کرد که به حروف آخر واژه ها نگاه کنند درتمامی بیت ها به غیرازبیت آخرکه دو واژه ی است
و دراینجا می توان به زبانی ساده تعریف قافیه را بیان کرد
قافیه:
کلماتی را که درآخرمصراع ها دریک یا چندحرف مشترک ومثل هم می باشند
مثلا دربیت دوم
روشن وگلشن قافیه می باشند
پس اگرکلماتی درآخرمصراع ها ازلحاظ (تلفظ ومعنی )عینا تکرارشوند ومثل هم باشند به آنها ردیف می گویند
حالا می توان گفت زیرواژه های قبل از ردیف خط بکشید این دوواژه هم مثل واژه هایی که دراین شعر و دراخرمصراع ها زیرشان خط کشیدیم
درچندحرف مثل هم می باشند پس اینها قافیه هستند
نکاتی درباره قافیه و ردیف
نکته ی اول
درتعریف قافیه گفتیم اگریک یا چندحرفشان مثل هم باشد
باید دقت کنیم که اگر کلماتی در اخر مصراع ها یا قبل ازردیف دارای مصوت یا حروف (ا ،و) باشندتنها با داشتن یک حرف قافیه هستند
مثال
ای چشم تودل فریب وجادو
درچشم تو خیره چشم آهو
دراین بیت شعر( جادو ،آهو) قافیه هستند درحالی که فقط درمصوت یا حرف (و)مشترک می باشند
سال ها دل طلب جام جم ازما می کرد
وآنچه خودداشت زبیگانه تمنا می کرد
دراین بیت (می کرد،می کرد)ردیف و(ما ،تمنا )قافیه می باشند
نکته ی دوم
دربیت دوم شعرستایش کلمات (گشت ،گشت )مثل هم وقبل ازقافیه تکرارشده اند ودراینحا احتمال اینکه دانش اموزان اشتباهی آنها را ردیف بگیرند وجود دارد
اماطبق یک قاعده در بان فارسی (هیچ وقت ردیف قبل ازقافیه نمی آید) و لزومی ندارد به دانش اموزان اصطلاحات عجیب وغریب درپایه ی ششم بگوییم
نکته ی سوم
درتعداد اندکی ازاشعارکه درپایه ی ششم احتمالا چنین موردی نیست اما احتمال اینکه دربعضی آزمونها مثلا تیزهوشان بیاید هست
کلماتی که درآخرمصراعها می آیند ازلحاظ تلفظ وخوانداری مثل هم هستند ولی ردیف نیستند
چون دربحث ردیف دو نکته صددرصد ضروری است (تلفظ ومعنی یکسان )
اما دراینجا تلفظ مثل هم ولی معنی متفاوت است
مثال
خرامان بشدسوی آب روان
چنان چون شده بازیابد روان
دراینجا کلمات آخرهردومصراع (روان ،روان )می باشد
ولی این دو واژه ردیف نیستندبلکه قافیه می باشند چون معنی انها باهم تفاوت دارد
روان درمصراع اولی به معنی (جاری شدن ) ودرمصراع دومی به معنی (روح وروان) می باشد
نکته ی دیگر در پایه ی ششم دانش آموزان اگرقافیه وردیف را خوب تشخیص بدهند کافی است وبه نظربنده لزومی ندارد
دربحث قافیه روی (حروف قافیه) زیاد تاکیدکنیم چون تشخیص وشناسایی حروف قافیه هم قواعدی دارد که دربعضی موارد درحد توان ذهنی دانش اموزان پایه ی ششم نیست
اما توصیه می کنم قبل ازبحث قالب شعری برای یادگیری بهتر دانش اموزان وتشخیص قافیه وردیف حتما تمرینی به دانش اموزان بدهید تا خودشان روی ان کارکنند
قالب های شعری
درپایه ی ششم قالبهای شعری که ضرورت دارند ( مثنوی ،غزل ،قصیده ،رباعی،دوبیتی ،قطعه ) می باشند
و برای شروع حتما ازقالب مثنوی آموزش بدهید
چون قافیه وردیف را با شعرستایش آموزش دادیم که قالبش مثنوی بود
قالب مثنوی فارسی ششم
مثنوی به شعری گفته می شودکه همه ی ابیات آن یک وزن و دومصراع هربیت قافیه ای جدا گانه دارند
می توانیم این قالب را با مرورقافیه ها درشعرستایش به خوبی یاد بدهیم
قالب غزل فارسی ششم
دومین قالب شعری که درپایه ی ششم آموزش می دهیم غزل می باشد
برای اموزش این قالب می توان دردرس اول معرفت آفریدگار کمک گرفت دراین درس چهاربیت از غزلی داده است
دراینجا می توان غزل کامل را هم به دانش اموزان داد
بهترین شیوه برای آموزش این قالب این است که به دانش اموزان بگوییم دراین شعرقافیه ها را مشخص کنند
دانش آموزان با نگاهی ساده متوجه می شوند که شیوه ی قرارگرفتن قافیه دراینجا با شعرستایش یا هرشعری که برای اموزش قالب مثنوی استفاده کرده ایم تفاوت دارد
دراینجا وقتی نظم وهماهنگی بین قافیه ها را مشخص می کنیم متوجه می شویم که قافیه درمصراع اول بیت اول با تمامی مصراعهای زوج هماهنگ است
و همین تعریف ساده برای دانش آموزان کافی می باشد
نکته – ردیف درتعیین قالب شعری هیچ تاثیری ندارد آنچه مهم و ضروری است درمشخص کردن قالبهای شعری فقط قافیه می باشد
قالب قصیده فارسی ششم
قصیده: ازلحاظ قالب شعری غزل وقصیده مثل هم می باشند
یعنی درهردوقالب قافیه درمصراع اول بیت اول با تمامی مصراع های زوج هماهنگ می باشد
نکته : دراینجا می توان به زبانی ساده ودرحد دانش آموزان تفاوت غزل وقصیده را آموزش داد
غزل شعری است حداقل 5 بیت وحداکثر 15 دارد و درون مایه یا محتوا غزل بیشتر( عشق ،عرفان ،وهمچنین مسائل اجتماعی )می باشد
قصیده شعری است که تعدادابیات آن از 15 بیت بیش تر می باشدومعمولا به طورمتوسط از 20 تا 80 بیت می باشد
قالب دوبیتی :
شعری است شامل دوبیت که معمولا مصراع سوم آن قافیه ندارد و رایج ترین قالب درمیان روستاییان است
اشعاربابا طاهردراین قالب می باشندازهمان سادگی واژه ها و بعضی اوقات کاربرد عامیانه ها آن می توان به این قالب پی برد
خداوندا به فریاددلم رس ** کس بی کس تویی ،من مانده بی کس
همه گویندطاهرکس نداره ** خدا یارمنه چه حاجت کس
قالب رباعی فارسی ششم
شعری چهارمصراعی است که مصراع سوم آن معمولا قافیه ندارد و محتوای ان (عارفانه ،عاشقانه ،یا فلسفی )است
برای یادگیری وآموزش این قالب بهترین کتاب رباعیات خیام می باشد
وقت است که دربرآشنایی بزنیم ** تا برگل وسبزه تکیه جایی بزنیم
زان پیش که دست وپا فروبنددمرگ ** آخرکم ازآن که دست وپایی بزنیم
نکته : یکی ازراه های شناخت دوبیتی ازرباعی توجه به وزن آن ها می باشد که درپایه ی ششم بحث وزن شعری اصلا ضرورتی ندارد
قالب قطعه فارسی ششم
برای اموزش این قالب می توان ازشعر میوه ی هنر درفارسی خوانداری ا ززنده یاد پروین اعتصامی کمک گرفت
و دراینجا هم با تعیین قافیه ها متوجه می شویم که دراین قالب فقط مصراع های زوج هم قافیه می باشند
تعریفی ساده ازقطعه :
شعری است حداقل دردوبیت که مصراع های زوج آن هم قافیه می باشند
درقطعه موضوع واحدی بررسی می شود ومعمولا مسایل اخلاقی ، اجتماعی ،تعلیمی ،دران گفته می شود
قالب نو یا نیمایی:
آخرین قالب شعری که درپایه ی ششم می توان تاحدی ازآن بحث کرد قالب شعرنو یا نیمایی می باشد
دراین قالب بحث قافیه اصلا ضرورتی ندارد وشعری است با مصراعهای کوتاه وبلندکه درآن قافیه الزامی نیست
درقالب نیمایی یا شعرنوشاعربرحسب نیازدرکوتاهی وبلندی مصراع ها و همچنین دربه کاربردن قافیه ،آزاد است
عالی
من میخواستم ببینم قالب های شعری ،شعر های فارسی چیه ولی نذاشته بودند ??????
من ها لا ندیدم اما ندیده دارم میگم که خوبه بدک نیس?????????????????????
سلام خوب بود با تشکر داناتلو در لاکپشت های نینجا
بسیار عالی ممنون از سایت خوبتون?❤
قالب شعری دیاقلی در کتاب فارسی ششم غزل است.
زیرا شعر از یک غزل ده بیتی گرفته شده پس با قالب قطعه اشتباه نشود.
بد نیست?
عالی هستش?ممنون دست شما درد نکنه?