فصل یازدهم ایستادگی در برابر بیگانگان مطالعات ششم ابتدایی
درس بیست و یکم استعمار چیست؟ مطالعات ششم ابتدایی
تغییر و تحول در اروپا
در درس های گذشته خواندید در دور های که مسلمانان در عصر شکوفایی علم و فرهنگ زندگی می کردند،
اروپاییان در عصر تاریکی به سر می بردند. به تدریج تغییر و تحوّلاتی در اروپا به وجود آمد و اروپاییان قدرتمند شدند.
راستی چه عواملی موجب قدرتمندی آنها شد؟
١ – علوم و فنون از جهان اسلام به اروپا انتقال یافت.
حدود چهار قرن پیش، تجارت و داد و ستد میان اروپاییان و مسلمانان گسترش یافته بود.
اروپاییان از طریق دریای مدیترانه و شمال آفریقا، محصولاتی نظیر شکر،
قهوه، کاغذ، قطب نما، داروی گیاهی و ادویه را از مسلمانان خریداری می کردند.
در این رفت و آمدها، علوم و فنون مسلمانان مورد توجّه آنها قرار می گرفت.
اروپاییان کتابهای پزشکی جهان اسلام و بسیاری کتابهای دیگر علوم اسلامی را به زبان خودشان ترجمه کردند و توانستند از این علوم استفاده کنند. به تدریج علوم و فنون مسلمانان به شیوه های مختلف به اروپا انتقال یافت.
٢ – تجارت و بازرگانی در اروپا رونق یافت.
تجارت موجب شد ثروت اروپاییان بیشتر شود.
شهر و شهرنشینی رشد کرد و شکل زندگی مردم را تغییر داد.
به تدریج کارگاه های صنعتی افزایش یافت.
٣ – اروپاییان در علم و هنر پیشرفت کردند.
اروپاییان در علوم و فنون پیشرفت هایی کردند.
اختراع دستگاه چاپ به و سیله ی گوتنبرگ و تلسکوپ به وسیله ی گالیله، نمونه هایی از اختراعات آن دوره است. از بین علومی که در آن دوره بسیار مورد علاقه ی اروپاییان قرارگرفت،
جغرافیا و ستاره شناسی (نجوم)بود.
این دو علم به شناخت سرزمین ها و راه های دریایی و تجارت کمک می کرد.
٤ – اروپاییان با اکتشافات جغرافیایی، استعمارگری را آغاز کردند.
بشر امروز می داند که زمین کروی است.
او هم هی قارّ هها و سرزمین های کره ی زمین را می شناسد و می تواند به راحتی به همه جا سفر کند؛
امّا چهارصد سال پیش چنین چیزی نبود.
انسان ها از سایر مناطق کره ی زمین اطلّاع اندکی داشتند.
در آن زمان اروپا ییان از نقشه هایی که جغرافی دانان مسلمان از جهان ترسیم کرده بودند،
قطب نما و شیوه های کشتی سازی آنها استفاده کردند و توانستند کشتی های محکم تر و پرسرعت تری بسازند و در دریانوردی مهارت پیدا کنند.
آنها به این فکر افتادند که سرزمین های جدیدی را کشف کنند.
پرتغالی ها و اسپانیایی ها پیشگام بودند.
آنها توانستند طیّ سا لها با کشتی های متعدّد، قارّه ی آفریقا را دور بزنند.
به شرق آسیا بروند و بعد قارّ هی آمریکا را نیز کشف کنند.
وقتی دریانوردان، سرزمین های جدید را کشف می کردند،
راه برای هجوم دولت های قدرتمند اروپایی به آن سرزمین ها باز می شد.
آنها این سرزمین ها را میان خود تقسیم می کردند.
ساکنان بومی آنها را می کشتند یا به صورت برده در می آوردند و منابع و ثروت های آنها را غارت می کردند؛ بدین ترتیب استعمارگری آغاز شد.
نفوذ استعمار در ایران
از آن زمان تاکنون استعمارگران در کشورهای دیگر از راه های مختلف نفوذ کرد ه اند:
آنها گاهی به سرزمین های دیگر حمله ی نظامی، و آنها را اشغال کرده اند؛
سپس گفته اند که هدفشان آباد کردن این کشورها است
درحالی که هدف اصلی آنها غارت منابع این کشورها است.
گاهی نیز سعی کرده اند از کشورهای دیگر امتیازاتی بگیرند
یا روابطی با آنها برقرار کنند که به نفع خودشان باشد؛
به عبارت دیگر در آن کشورها نفوذ کنند.
درس بیست و دوم مبارز ه ی مردم ایران با استعمار مطالعات ششم ابتدایی
کشور ایران مورد توجّه استعمارگران بود. دولت های قدرتمند بر سر نفوذ در ایران با یکدیگر رقابت می کردند.
اگرچه حکومت های نالایق در ایران به بیگانگان اجازه ی دخالت و نفوذ می دادند،
مردم کشور ما همواره با استعمارگران مبارزه می کردند.
از هر منطقه ی کشور ما انسان های بزرگ و فداکاری برخاستند
و برای کوتاه کردن دست بیگانگان از کشور تلاش کردند و در این راه رنج زیادی را تحمّل کردند؛ حتّی از جان خود گذشتند.
چه کسانی با استعمارگران مبارزه کردند؟
امیرکبیر، میرزا تقی خان فراهانی مشهور به امیرکبیر در روستایی در اراک به دنیا آمد.
او صدراعظم یا نخست وزیر ناصرالدّین شاه بود. امیرکبیر وقتی به این مقام رسید،
آرزو داشت ایران را به کشوری مستقل و آباد تبدیل کند.
در زمان او دولت های روس و انگلیس به شدّت در امور کشور دخالت می کردند.
امیرکبیر از دخالت شاهزادگان و درباریان در کشور جلوگیری نمود.
او مدرس های تأسیس کرد تا افراد با علوم و فنون جدید آشنا شوند؛
روزنامه منتشر کرد و چندین کارخانه نیز تأسیس کرد.
او از دخالت نمایندگان . « نه به انگلیس امتیاز می دهیم و نه به روسیه »: خارجی در امور داخلی ایران جلوگیری می کرد
و می گفت بیگانگان که فهمیده بودند با مردی رو به رو شده اند که نمی گذارد
به اهدافشان برسند با بعضی از درباریان هم دست شدند و آن قدر علیه او نزد شاه بدگویی کردند
که شاه او را از صدراعظمی برکنار کرد و سپس با دستور ناجوانمردانه ی شاه، او را در فین کاشان به شهادت رساندند.
میرزاکوچک خان جنگلی:
یونس معروف به میرزا کوچک در رشت دیده به جهان گشود.
او چندی در مدارس علمیه به تحصیل علوم دینی مشغول شد.
در اواخر دور هی قاجار بخش هایی از کشور ما توسّط نظامیان روسیه و انگلیس اشغال شده بود.
بیگانگان به مردم ستم می کردند و حکومت نیز ناتوان بود.
در این شرایط میرزا کوچک خان که مردی مؤمن، شجاع و حامی مظلومان بود
در گیلان قیام کرد و بسیاری از مردم به او پیوستند.
پیروان میرزا هم با مأموران حکومتی و هم با قوای روسی و انگلیسی جنگیدند؛
امّا سرانجام بسیاری از آنها دستگیر شدند
و میرزا کوچک خان به همراه دوستش در برف و سرمای کوهستان گرفتار شد و به شهادت رسید.
رئیس علی دلواری:
رئیس علی دلواری در اطراف شهر بوشهر چشم به جهان گشود.
رئیس علی مردی شجاع بود و ایمانی قوی داشت.
او در تیراندازی و سوارکاری ماهر بود.
با شروع جنگ جهانی اوّل، انگلیسی ها جنوب ایران به ویژه بوشهر را اشغال کرده، و پرچم خودشان را در آنجا افراشته بودند.
او دربار هی اشغال نظامی ایران به چند تن از روحانیون بوشهر نامه نوشت
و آنها نیز در جواب گفتند که جنگیدن با اشغالگران واجب است.
رئیس علی و هوادارانش که به آنها دلیران تنگستان می گفتند، قهرمانانه با انگلیسی ها جنگیدند
امّا در یکی از این نبردها، رئیس علی تیر خورد و به شهادت رسید.
دکتر محمّد مصدق و آیت اللّٰه سید ابوالقاسم کاشانی
از آغاز کشف و استخراج نفت در ایران، دولت انگلستان که از محصول نفت ایران درآمد زیادی کسب می کرد
با بستن قراردادهایی منابع نفتی ما را غارت می کرد.
دکتر محمّد مصدق که در زمان حکومت پهلوی نماینده ی مجلس بود،
شجاعانه در مقابل استعمار انگلیس ایستاد و برای ملّی کردن نفت به مبارزه برخاست.
در همان زمان آیت اللّٰه کاشانی نیز که از علمای مبارز و مخالف شدید استعمارگران بود
از نهضت ملّی شدن نفت ایران حمایت کرد و در این کار نقش بسیار مهمّی داشت.
سرانجام در اسفندماه سال ١٣٢٩ شمسی مجلس شورای ملّی قانون ملیّ شدن نفت را تصویب کرد
تا دست بیگانگان را از نفت ایران کوتاه کند.
محمّدرضا شاه پهلوی با توطئه ی آمریکا و انگلیس، دکتر مصدق را به روستای احمدآباد تبعید، و او تا آخر عمر مانند یک زندانی زندگی کرد
